Πώς Βερολίνο και Λονδίνο προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την εισιτηριοδιαφυγή

Το 2013, οι ελεγκτές εισιτηρίων στα μέσα μαζικής μεταφοράς του Βερολίνου έκοψαν πρόστιμο σε 228.727 επιβάτες. Το 2014 ο οργανισμός αστικών συγκοινωνιών της γερμανικής πρωτεύουσας αποφάσισε να αυστηροποιήσει και να επεκτείνει τους ελέγχους. Εκείνη τη χρονιά ο αριθμός των προστίμων εκτινάχθηκε σε 355.476.

Ο αριθμός μπορεί να φαίνεται μεγάλος για μία δυτική ευρωπαϊκή πόλη αλλά όλα εξηγούνται από το πόσο εύκολο είναι να χρησιμοποιήσεις τα μέσα χωρίς να πληρώσεις εισιτήριο. Το Βερολίνο, όπως και η Αθήνα, δεν χρησιμοποιεί μπάρες στους σταθμούς του μετρό. Τα μηχανήματα έκδοσης εισιτηρίων είναι τόσο αργά που φαίνεται σαν να σε προτρέπουν να αφήσεις την ουρά και να κατέβεις στην αποβάθρα. Η πληρωμή του κομίστρου επαφίεται αποκλειστικά στην τιμιότητα των επιβατών, περιφρουρείται όμως και από ελέγχους εισιτηρίων. Το πρόστιμο είναι 60 ευρώ αλλά πολλοί παραβάτες προτιμούν να το αγνοήσουν. Μόνο αν σε πιάσουν 3 φορές στη σειρά μέσα σε δύο χρόνια είσαι αναγκασμένος να υποστείς νομικές συνέπειες.

Στο Λονδίνο, τα πράγματα είναι πιο αυστηρά. Μπάρες στους περισσότερους σταθμούς του μετρό σε αναγκάζουν να έχεις εισιτήριο ή πλαστική κάρτα. Βέβαια δεν είναι δύσκολο να περάσεις πάνω από τις μπάρες, ιδιαίτερα σε σταθμούς που δεν υπάρχει αυστηρή επιτήρηση ενώ άλλες φορές, οι μπάρες είναι ανοικτές για όλους λόγω τεχνικού προβλήματος. Μία άλλη διαφορά με το Βερολίνο είναι οι έλεγχοι εισιτήριων. Το πρόστιμο μπορεί να φτάσει σε ύψος τις 1000 λίρες (1370 ευρώ) ενώ η μη πληρωμή προστίμου μπορεί να αποτελέσει ποινικό αδίκημα και να εγγραφεί στο ποινικό μητρώο. Λίγες υποθέσεις φτάνουν σε αυτό σημείο, πάντως σε κάθε περίπτωση η αντιμετώπιση είναι πιο αυστηρή σε σχέση με το Βερολίνο.

Ποιο από τα δύο συστήματα έχει καλύτερα αποτελέσματα; Στο Βερολίνο το ποσοστό της εισιτηριοδιαφυγής υπολογίζεται σε 3 με 5%. Η μη χρήση μπαρών όμως έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους. Τα εισιτήρια εκδίδονται κυρίως από αυτόματα μηχανήματα και έτσι ο αριθμός των ατόμων που εργάζονται στους σταθμούς είναι μικρός. Οι έλεγχοι εισιτηρίων βέβαια έχουν και αυτοί κόστος αλλά η μετακίνηση του προσωπικού σε διάφορα σημεία του δικτύου τους κάνει πιο αποτελεσματικούς.

Στο Λονδίνο, μία έρευνα του 2009 έδειξε πως το 6% των επιβατών είχε επιβιβαστεί χωρίς να πληρώσει εισιτήριο στο μετρό ή στα λεωφορεία τουλάχιστον μία φορά τα τελευταία 5 χρόνια, χωρίς να διευκρινίζεται όμως πόσο συχνά. Και στο Βερολίνο όμως μία έρευνα της περασμένης χρονιάς έδειξε πως επίσης 6% δεν πληρώνει εισιτήριο. Οι μπάρες στο μετρό από μόνες τους δεν είναι αρκετές για να μηδενίσουν την εισιτηριοδιαφυγή.

Το Βερολίνο αποφάσισε αντί για μπάρες να εφαρμόσει αυστηροποίηση των ελέγχων. To 2013, μόνο 480 άτομα διώχθηκαν ποινικά για μη πληρωμή εισιτηρίου. Το 2014, ο αριθμός έφτασε τους 33.723. Οι διοικήσεις των φυλακών διαφωνούν με την αυστηροποίηση των ποινών καθώς δεν υπάρχει χώρος για όλους τους παραβάτες. Αυτή τη στιγμή στην φυλακή Plötzensee του Βερολίνου βρίσκονται εγκλεισμένα 68 άτομα που δεν είχαν χρήματα να πληρώσουν το πρόστιμο. Η ποινή τους διαρκεί μόνο λίγες ημέρες αλλά έχει κόστος μεγαλύτερο από αυτό του προστίμου που είχαν κληθεί να πληρώσουν. Προς το παρόν δεν έχει αποδειχθεί αν η αυστηροποίηση των ποινών θα μειώσει την εισιτηριοδιαφυγή.

Μερικές σκέψεις για την Αθήνα

• Σύμφωνα με όσα είχαν ανακοινωθεί το 2013 από το υπουργείο υποδομών, το ποσοστό της εισιτηριοδιαφυγής στην Αθήνα κυμαίνεται μεταξύ 15% και 20%, ενώ το 2011 υπολογίζονταν πως στα λεωφορεία και τρόλεϊ έφτανε ως και το 40%, σίγουρα πολύ μεγαλύτερο από αυτό στο Βερολίνο ή το Λονδίνο. Τότε, στόχος ήταν να φτάσει στο 5% για τα μέσα σταθερής τροχιάς και στο 10% για τις οδικές συγκοινωνίες.

• Κάτι που ακούμε τα τελευταία χρόνια από όλους τους υπουργούς μεταφορών είναι πως το ηλεκτρονικό εισιτήριο θα λύσει μία και καλή το πρόβλημα της εισιτηριοδιαφυγής. Ακόμα και αν όλα τα σχετικά μέτρα (μπάρες στο μετρό, είσοδος από μπροστινή πόρτα των λεωφορείων) εφαρμοστούν όπως προβλέπεται, από μόνα τους δεν πρόκειται να εκμηδενίσουν το πρόβλημα, όπως φαίνεται και από την πολύ πιο αυστηρή εφαρμογή παρόμοιων μέτρων στο Λονδίνο.

• Η μεγαλύτερη αντίσταση στην εφαρμογή μέτρων πάταξης της εισιτηριοδιαφυγής συνήθως δεν έρχεται από τους επιβάτες των μέσων αλλά από τους εργαζόμενους σε αυτά. Οι εργαζόμενοι στις συγκοινωνίες ως επί το πλείστον, δεν θέλουν επιπλέον καθήκοντα και δεν θέλουν αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο έχουν συνηθίσει να εργάζονται. Χαρακτηριστική είναι η αντίσταση από τους οδηγούς λεωφορείων στο μέτρο της εισόδου από την μπροστινή πόρτα ή στην προσθήκη τουρνικέ στις θύρες των οχημάτων.

• Σε κανένα μέρος του κόσμου οι επιβάτες των μέσων μαζικής μεταφοράς δεν αγαπούν τους ελεγκτές εισιτηρίων, ωστόσο στην Αθήνα παρατηρούμε μία ακραία δαιμονοποίηση που καταλήγει σε στοχοποίηση από διάφορες ομάδες. Ο ίδιος ο υπουργός μεταφορών με κάθε ευκαιρία κάνει λόγο για «ελεγκτές -κεφαλοκυνηγούς». Η δαιμονοποίηση αυτή πηγάζει σε ένα βαθμό και από τη συμπεριφορά των ίδιων των ελεγκτών οι οποίοι για χρόνια εργάζονταν χωρίς στοιχειώδη εκπαίδευση και έλεγχο. Έχουμε υποστηρίξει στο παρελθόν πως αν δεν βελτιωθούν οι συνθήκες με τις οποίες γίνονται οι έλεγχοι εισιτηρίων, καλύτερα να καταργηθούν εντελώς. Γεγονός πάντως είναι πως οι έλεγχοι θα χρειαστεί να συνεχιστούν -όπως προβλέπεται άλλωστε- ακόμα και με την εφαρμογή του ηλεκτρονικού εισιτηρίου.

• Τα άμεσα μέτρα που εφαρμόζονται και θα εφαρμοστούν πρέπει πάντα να συνδυάζονται και με έμμεσα μέτρα κοινωνικής πολιτικής (μειωμένο εισιτήριο, δωρεάν μετακίνηση) για ομάδες πολιτών που διαφορετικά δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στο αγαθό της δημόσιας μετακίνησης. Ωστόσο, τα μέτρα αυτά πρέπει να είναι ρεαλιστικά καθώς οι δημόσιες συγκοινωνίες διέπονται από υψηλά κόστη και ενίοτε από ελλείμματα.

Κλείνοντας, ένα viral video του αντίστοιχου ΟΑΣΑ του Βερολίνου από την προηγούμενη εβδομάδα:

Πηγή: citylab.com  φωτο: caleidoscopic/flickr.com